Πως προλαμβανεται ο ιος HPV

 Μέσω του εμβολιασμού, μπορεί να επιτευχθεί προφύλαξη από τα στελέχη του ιού HPV που είναι δραστικό το κάθε εμβόλιο (9δύναμο, 4δύναμο και 2δύναμο). 1,5,10,11. Η χρήση του προφυλακτικού, απαραίτητη για την πρόληψη σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων, μειώνει αλλά δεν αποκλείει την πιθανότητα μετάδοσης του ιού. Άλλοι τρόποι πρόληψης είναι η πλήρης σεξουαλική αποχή ή η μονογαμική σχέση με μονογαμικό σύντροφο. Η τήρηση των κανόνων υγειινής βοηθάει στην αποτροπή της μικρής πιθανότητας μετάδοσης του ιού HPV μέσω αντικειμένων (ιατρικά όργανα, πετσέτες, εσώρουχα κλπ). Σε δευτερογενές επίπεδο, προκαρκινικές τραχηλικές αλλοιώσεις, οι οποίες αν αφεθούν χωρίς θεραπεία μπορούν να εξελιχθούν σε καρκίνο, δύναται να διαγνωσθούν εγκαίρως με εξετάσεις, όπως το τεστ Παπανικολάου, ειδικά HPV-DNA τεστ, η κολποσκόπηση και η βιοψία6,7,12,-15,24.

Εμβολιασμός

Τα εμβόλια που έχουν εγκριθεί σε Ευρώπη και ΗΠΑ και κυκλοφορούν στην Ελλάδα, προφυλάσσουν μέχρι και από εννέα τύπους του HPV1,2,3,5,10,11. Τo 9δυναμο εμβόλιο κυκλοφόρησε πρόσφατα και στην Ελλάδα και ενσωματώθηκε στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού (ΕΠΕ). Σύμφωνα με το ΕΠΕ, ο εμβολιασμός κατά του HPV πραγματοποιείται δωρεάν σε κορίτσια ηλικίας 11 έως 18 ετών και σε ομάδες υψηλού κινδύνου (βλ. ενότητα «Εμβολιασμός HPV Ελλάδα-Global).  Οι 9 τύποι, για τους οποίους έχει ένδειξη το νεότερο εμβόλιο, ενοχοποιούνται για το 90% περίπου των περιστατικών του καρκίνου τραχήλου μήτρας, για το 82% των σχετιζόμενων με τον HPV προκαρκινικών αλλοιώσεων υψηλού βαθμού της πρωκτογεννητικής περιοχής και για το 90% των γεννητικών κονδυλωμάτων1-3,22. 

Ασφάλεια

Τα εμβόλια κυκλοφορούν στην κάθε χώρα, μετά από έγκριση των ρυθμιστικών  αρχών τους (π.χ. EMA για Ευρώπη, ΕΟΦ για Ελλάδα, FDA για τις ΗΠΑ) και σύμφωνα με τις οδηγίες των αρμοδίων Επιτροπών Εμβολιασμού, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τα δεδομένα ασφαλείας1,2,16-20. To καλό προφίλ ασφαλείας των εμβολίων έναντι του HPV και η υψηλή αποτελεσματικότητα τους, επιβεβαιώνεται και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), στις εκθέσεις του οποίου προκρίνεται η συνέχιση και η ενδυνάμωση των εμβολιαστικών προγραμμάτων8,9. 

Τα εμβόλια, όπως και κάθε άλλο φαρμακευτικό προϊόν, ενδέχεται να παρουσιάσουν σε κάποιους ανθρώπους ανεπιθύμητες ενέργειες2. 

Όπως διαπιστώνεται και από το CDC (Centers from Disease Control and Prevention) των Ηνωμένων Πολιτειών, μετά από αξιολόγηση των αποτελεσμάτων πλήθους μελετών, οι περισσότερες από τις ανεπιθύμητες ενέργειες των HPV  εμβολίων  είναι μετρίου βαθμού και υποχωρούν από μόνες τους χωρίς να χρειάζεται ιατρική παρέμβαση2.

Οι πιο συχνές είναι2:

• Πόνος, ερυθρότητα (κοκκίνισμα) ή οίδημα (πρήξιμο) στο χέρι που έγινε το εμβόλιο
• Πυρετός
• Πονοκέφαλος ή αίσθημα κόπωσης (εξάντληση)
• Ναυτία
• Μυϊκός πόνος ή πόνος στις αρθρώσεις 

    Πριν λάβετε το εμβόλιο έναντι του HPV απευθυνθείτε στο γιατρό ή το φαρμακοποιό σας. Ενημερώστε τον αν έχετε οποιαδήποτε αλλεργία, αιμορραγική διαταραχή, αν πάσχετε από οποιοδήποτε χρόνιο νόσημα που μπορεί να επηρεάζει το ανοσοποιητικό σας σύστημα, αν υποφέρετε από μία νόσο με υψηλό πυρετό ή αν σε προηγούμενη ένεση του εμβολίου είχατε παρουσιάσει κάποια αλλεργία ή λιποθυμία. 

Μύθοι και αλήθειες

Όποιος μολυνθεί από τον ΗPV θα τον έχει για πάντα

Όχι. Και αυτό μπορούμε να το μάθουμε με μοριακό τεστ. Στα περισσότερα άτομα το τεστ είναι αρνητικό μετά από χρόνια, εκτός αν δημιουργηθεί καρκίνος. Ως εκ τούτου, το πιο πιθανό είναι ότι το άτομο «απαλλάσσεται» από τον ιό μετά από ποικίλο χρονικό διάστημα, ανάλογα με την ανοσιακή απάντηση του οργανισμού του4.

Όποιος μολυνθεί από τον HPV θα πάθει καρκίνο

Αυτό που ισχύει είναι ότι για παράδειγμα, από τις 100 γυναίκες που θα μολυνθούν από τον HPV, μόνο 1-2 γυναίκες κινδυνεύουν να εμφανίσουν προκαρκινική ή καρκινική αλλοίωση στον τράχηλο της μήτρας. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να επισκέπτονται τακτικά το γιατρό τους και να υποβάλλονται στις προβλεπόμενες εξετάσεις. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, η λεγόμενη «άμυνα» του οργανισμού αντιμετωπίζει τη μόλυνση και ο ιός δεν προκαλεί καμία αλλοίωση στα κύτταρα ή προκαλεί ελαφρού βαθμού αλλοιώσεις, οι οποίες παρέρχονται αυτόματα μετά την πάροδο μερικών ετών4. 

Όποιος εμφανίσει κονδυλώματα κινδυνεύει να πάθει καρκίνο

Τα κονδυλώματα δεν έχουν σχέση με τον καρκίνο. Είναι μικρές προεκβολές του δέρματος και των επιθηλίων και οφείλονται στη δράση των λεγόμενων «χαμηλού κινδύνου» τύπων του ιού (συνήθως των τύπων 6 και 11). Προσβάλλουν γυναίκες και άνδρες, υποτροπιάζουν συχνά, αλλά και υποχωρούν αυτόματα. Τα κονδυλώματα αποτελούν τη συχνότερη σεξουαλικά μεταδιδόμενη πάθηση, από ψυχολογική άποψη φορτισμένη αρνητικά και η συσχέτιση με καρκίνο οφείλεται στο γεγονός ότι τα άτομα που εμφανίζουν κονδυλώματα είναι συχνότερα ταυτόχρονα φορείς και «υψηλού κινδύνου» HPV τύπων. Δύο από τα εμβόλια που κυκλοφορούν για τον ιό του HPV (4δύναμο, 9δύναμο) προστατεύουν ταυτόχρονα, εκτός από τους «υψηλού κινδύνου» τύπους του ιού, και από τους «χαμηλού κινδύνου» τύπους 6 και 11, οι οποίοι ευθύνονται για το 90% των οξυτενών (γεννητικών) κονδυλωμάτων4,5,10,11.

Όποια γυναίκα κάνει τακτικά τεστ Παπανικολάου προλαβαίνει τον καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας

Το τεστ Παπανικολάου είναι η προληπτική εξέταση που κάνουν οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Παρόλα αυτά, η εμπειρία των τελευταίων περίπου 50 ετών έδειξε ότι, η εφαρμογή του τεστ Παπανικολάου δεν καλύπτει πλήρως τη γυναίκα στην έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Η ευαισθησία του τεστ Παπανικολάου είναι περίπου 50-75%. Για το λόγο αυτό είναι πιθανό το λεγόμενο «HPV DNA test», δηλαδή το τεστ ανίχνευσης του ιού, του οποίου η ευαισθησία είναι πάνω από 90%, να συμπεριληφθεί στις σχετικές οδηγίες και να εφαρμοστεί μαζικότερα. Συμπερασματικά, το τεστ Παπανικολάου, το HPV DNA test, η κολποσκόπηση και οι βιοψίες (όταν απαιτείται) αποτελούν το σύνολο των εξετάσεων της λεγόμενης δευτερογενούς πρόληψης, με την εφαρμογή των οποίων προσπαθεί ο γιατρός να εκμηδενίσει τις πιθανότητες καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας. Όσον αφορά στο εμβόλιο, αυτό παρέχει πρωτογενή προστασία από τη σοβαρή αυτή νόσο και πρέπει να γίνεται ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η γυναίκα θα πρέπει να συνεχίζει να κάνει το τεστ Παπανικολάου ή αργότερα, το HPV DNA testΜε το συνδυασμό πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης μπορούν να επιτευχθούν τα καλύτερα αποτελέσματα4.

Το HPV εμβόλιο είναι μόνο για τα μικρά κορίτσια

Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών (ΕΠΕ) του 2017, o εμβολιασμός έναντι του  HPV συνιστάται σε κορίτσια ηλικίας 11-18 ετών και σε ομάδες υψηλού κινδύνου (βλ. ενότητα «Εμβολιασμός HPV Ελλάδα-Global), όπου αποζημιώνεται πλήρως1,22. Σε αντιστοιχία οι υπεύθυνοι φορείς Υγείας άλλων χωρών, όπως ΗΠΑ, Αυστραλίας, Καναδά, συστήνουν τον εμβολιασμό κατά προτεραιότητα στις ηλικίες μεταξύ  9-13 ετών4. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μέχρι τις αρχές του 2017 τα εμβόλια για τον HPV περιλαμβάνονταν στα προγράμματα εμβολιασμού 71 χωρών. Σε 11 από αυτές, ο εμβολιασμός ήταν δωρεάν σε αγόρια και κορίτσια23.

Τα εμβόλια έναντι του HPV έχουν επίσης ένδειξη και για τις γυναίκες ηλικίας άνω των 18 ετών όπως και για τα αγόρια / άνδρες άνω των 9 ετών, χωρίς όμως να υπάρχουν οι αντίστοιχες συστάσεις στο ΕΠΕ και κατ’ επέκταση αποζημίωση από τα ασφαλιστικά ταμεία. Για τα κορίτσια/γυναίκες η ένδειξη αφορά στην πρόληψη γεννητικών κονδυλωμάτων (9δύναμο και 4δύναμο εμβόλιο), προκαρκινικών αλλοιώσεων και καρκίνων που προσβάλλουν τον τράχηλο της μήτρας, το αιδοίο, τον κόλπο και τον πρωκτό (9δύναμο, 4δύναμο και 2δύναμο εμβόλιο). Για τα αγόρια/άνδρες η ένδειξη αφορά την πρόληψη γεννητικών κονδυλωμάτων (9δύναμο και 4δύναμο εμβόλιο), προκαρκινικών αλλοιώσεων και καρκίνων του πρωκτού (9δύναμο, 4δύναμο και 2δύναμο εμβόλιο)1,5,10,11.

Το 9δύναμο εμβόλιο έναντι του HPV, προστατεύει από 7  «υψηλού κινδύνου» τύπους του ιού (τους τύπους 16,18,31,33,45,52,58), οι οποίοι σχετίζονται με τη μεγάλη πλειοψηφία των προκαρκινικών αλλοιώσεων και καρκίνων της πρωκτογεννητικής περιοχής και από τους 2 «χαμηλού κίνδυνου» τύπους (6,11) που προκαλούν τη μεγάλη πλειοψηφία των γεννητικών κονδυλωμάτων5. Επειδή τα μικρά κορίτσια και τα αγόρια κατά κανόνα δεν έχουν σεξουαλικές σχέσεις και ως εκ τούτου δεν έχουν έρθει σε επαφή με τον ιό, η προστασία που θα τους παρέχει το εμβόλιο είναι η μεγαλύτερη δυνατή. Αυτό δεν σημαίνει ότι μια μεγαλύτερη γυναίκα ή άνδρας έχουν μολυνθεί υποχρεωτικά και μάλιστα ταυτόχρονα από όλους τους τύπους που καλύπτουν τα εμβόλια. Έτσι, μια γυναίκα ή ένας άνδρας που έχει σεξουαλικές επαφές, είτε δεν έχει μολυνθεί από τον ιό καθόλου, είτε έχει μολυνθεί από άλλους τύπους του ιού, είτε έχει μολυνθεί από έναν ή περισσότερους από τους τύπους του ιού, έχει να ωφεληθεί κάνοντας το εμβόλιο. Επειδή δε η πιθανότητα ένα άτομο να έχει μολυνθεί ταυτόχρονα από όλους τους τύπους HPV που καλύπτουν τα εμβόλια είναι σχεδόν ανύπαρκτη, δε χρειάζεται να γίνει προηγουμένως καμία εξέταση για ανίχνευση του/των τύπου/ων του ιού, αλλά μπορεί να προχωρήσει άμεσα στον εμβολιασμό4. 

Το HPV εμβόλιο έχει σοβαρές παρενέργειες

Τα εμβόλια έναντι του HPV έχουν καλό προφίλ ασφαλείας και ανεκτικότητας. Η θέση αυτή επιβεβαιώνεται, τόσο από τις εθνικές και διεθνείς κανονιστικές αρχές, όσο και από επιτροπές ειδικών, όπως περιγράφεται στην αντίστοιχη ενότητα «Πρόληψη – Ασφάλεια» 8,9,16-20.

Όποια γυναίκα κάνει το HPV εμβόλιο, δεν χρειάζεται να κάνει τεστ Παπανικολάου

Οπωσδήποτε χρειάζεται να γίνεται το τεστ Παπανικολάου!4. Όπως με κάθε εμβόλιο, το εμβόλιο έναντι του HPV ενδέχεται να μην προστατεύσει πλήρως όλους όσους κάνουν το εμβόλιο.Τα διαθέσιμα εμβόλια στοχεύουν στα στελέχη του ιού HPV που σχετίζονται μέχρι το 90% των περιπτώσεων προκαρκινικών τραχηλικών αλλοιώσεων ή καρκίνου τραχήλου μήτρας και η προστασία που παρέχουν δε φθάνει το 100%.  Για το λόγο αυτό η παράλληλη διενέργεια μαζί με το εμβόλιο συστηματικών ελέγχων μέσω τεστ Παπανικολάου ή άλλων τεχνικών (βλ. ενότητα   1. HPV _2. ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ Ο HPV; _Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας) είναι απαραίτητη και επιβεβλημένη3,5,10,11,21. 

Πηγές: 

1. Εγκύκλιος Υπουργείου Υγείας, Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών & Εφήβων 2017. Αριθ. Πρωτ. Γ1α/Γ.Π. 38867, 23-5-2017  
2. Centers of Disease Control and Prevention.  Frequently Asked questions about vaccines safety? https://www.cdc.gov/vaccinesafety/vaccines/hpv/hpv-safety-faqs.html#featuredresource. Accessed on 08 Sep 2017 
3. Hartwig S et al. Estimation of the epidemiological burden of HPV-related anogenital cancers, precancerous lesions, and genital warts in women and men in Europe: potential additional benefit of a nine-valent second generation HPV vaccine compared to first generation HPV vaccines. Papillomavirus Res 2015;1:90-100
4. ΚΕΕΛΠΝΟ. Μύθοι και αλήθειες σχετικά με τον HPV. http://www2.keelpno.gr/blog/?p=5705. Accessed 20/7/17 
5. Gardasil 9, Φύλλο Οδηγιών Χρήσης,  Μάρτιος 2017
6. ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΑΡΕΤΑΙΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ,          Β΄ Μαιευτική και Γυναικολογική Κλινική, http://www.aretaieio-obgyn.com/el/hpv.html?showall=1, accessed on 08 Sep 2017
7. Hellenic HPV Association _ Brochure for Public _ http://www.hpvsociety.gr/images/stories/hellenic%20hpvassociation%20brochure.pdf _ last accessed on 08 Sep 2017
8. Human Papilloma Virus Vaccines: WHO Position paper, Weekly Epidemiological Report, 12 May 2017.92th Year/ No 19, 2017, 92, 241–268. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/255353/1/WER9219.pdf?ua=1  Accessed 27/7/2017
9. WHO. Meeting of the Global Advisory Committee on Vaccine Safety, 7-8 June 2017.  Weekly Epidemiological Report, 14 July 2017.92th Year/ No 28, 2017, 92, 393–404.  http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/255870/1/WER9228.pdf?ua=1, λαστ accessed 3/8/17
10. Gardasil, Φύλλο Οδηγιών Χρήσης,  Σεπ 2017
11. Cervarix, Φύλλο Οδηγιών Χρήσης,  Σεπ 2017
12. CDC _ HPV _ Screening _ https://www.cdc.gov/hpv/parents/screening.html last accessed on 06 Sep 2017
13. American Cancer Society _ The Pap (Papanicolaou) Test _ https://www.cancer.org/cancer/cervical-cancer/prevention-and-early-detection/pap-test.html _ last accessed on 06 Sep 2017
14. American Cancer Society _ The HPV DNA Test _ https://www.cancer.org/cancer/cervical-cancer/prevention-and-early-detection/hpv-test.html _ last accessed on 08 Sep 2017
15. American Cancer Society _ Work-up of Abnormal Pap Test Results _ https://www.cancer.org/cancer/cervical-cancer/prevention-and-early-detection/abn-pap-work-up.html _ last accessed on 08 Sep 2017
16. FDA _ Approved Products _ Vaccines Licensed for Use in the United States _ https://www.fda.gov/BiologicsBloodVaccines/Vaccines/ApprovedProducts/ucm093833.htm _ last accessed on 08 Sep 2017
17. EMA- Find medicine – European public assessment reports _ http://www.ema.europa.eu/ema/index.jsp?curl=pages/medicines/landing/epar_search.jsp&mid=WC0b01ac058001d124&source=homeMedSearch&keyword=human%20papilloma&category=human&isNewQuery=true _ last acces
18. ΕΟΦ _ Διαδικασίες Εγκρίσεων _ https://www.eof.gr/web/guest/activities _ last accessed on 08 Sep 2017
19. CDC _ Immunization Schedules _ https://www.cdc.gov/vaccines/schedules/index.html _ last accessed on 08 Sep 2017
20. ECDC _ Vaccine Schedule _ http://vaccine-schedule.ecdc.europa.eu/Pages/Scheduler.aspx _ last accessed on 08 Sep 2017
21. American Cancer Society _ The HPV DNA Test  _ https://www.cancer.org/cancer/cervical-cancer/prevention-and-early-detection/hpv-test.html  _ last accessed on 08 Sep 2017
22. Εγκύκλιος Υπουργείου Υγείας, Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων 2017. Αριθ. Πρωτ. Γ1α/Γ.Π. 38872, 23-5-2017
23. Human Papilloma Virus Vaccines: WHO Position paper, Weekly Epidemiological Report, 12 May 2017.92th Year/ No 19, 2017, 92, 241–268. http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/255353/1/WER9219.pdf?ua=1  Accessed 27/7/2017
24.  https://www.inspire.com/groups/national-cervical-cancer-coalition/discussion/does-hygiene-affect-hpv/, accessed 20/9/17